Lespakket - informatie voor docenten

Context lesmateriaal

Het verhaal van de tewerkgestelde joodse mannen maakt inzichtelijk wat er kan gebeuren wanneer een groep mensen apart gezet wordt van andere groepen in de samenleving.  Door onderscheid te maken op basis van bijvoorbeeld afkomst, huidskleur, geloof of geaardheid wordt een proces in gang gezet, dat via steeds verdergaande discriminerende maatregelen tot uitsluiting en ontmenselijking van de ander kan leiden - en tot diens vervolging.

De behandeling van de joodse bevolking in Nederland tijdens de Duitse bezetting maakt duidelijk hoe dat proces, ondersteund door o.a. polarisatie en propaganda, vorm kon krijgen. Wat zijn de gevaren van vooroordelen en stigmatisering? Waartoe kunnen antisemitisme en het rechteloos maken van mensen leiden? In het lesmateriaal wordt hier aandacht aan besteed en een brug geslagen naar de eigen belevingswereld van de leerlingen.

De stof in het kort

Al in de jaren 20 van de vorige eeuw bood de Nederlandse overheid werklozen werkgelegenheid, door hen in werkkampen een inkomen te laten verdienen. Dit werd ‘werkverschaffing’ genoemd. De overheid zette dit beleid voort toen de economische crisis in de jaren dertig tot grote werkloosheid leidde. De aanleg van het Amsterdamse Bos, het Boschplan, begon in 1934 als werkverschaffingsproject.

Na de Duitse inval in mei 1940 ging het tewerkstellen van werklozen door. Door de anti-joodse maatregelen (uitsluiting, ontslag en roof) verpauperde de joodse gemeenschap en groeide het aantal joodse werklozen snel. In het najaar van 1941 besloot de Duitse bezetter joodse mannen apart tewerk te stellen en wees een aantal werkkampen aan als ‘Jodenkampen’. Ook in en rond Amsterdam kwamen er werkkampen voor joden, onder andere in het Boschplan.

De nazi’s maakten zo handig gebruik van de al bestaande organisatie van de werkverschaffing. In oktober 1942 werden de mannen uit deze werkkampen, alleen of met hun gezin, naar Westerbork gevoerd en daar vandaan naar Auschwitz en Sobibor. Vrijwel niemand overleefde.

Maar daarmee hield de verplichte tewerkstelling van joodse mannen niet op. In januari 1944 werden joodse mannen met een niet-joodse partner, ‘gemengd gehuwden’, tewerkgesteld in het Boschplan. Aan hun dwangarbeid kwam een eind op 5 september 1944, Dolle Dinsdag. Het merendeel van deze gemengd gehuwde mannen heeft de oorlog overleefd.

Lesprogramma

1. Les(-sen) in de klas

Activeren voorkennis

Geschatte tijd: 10 minuten

De les begint met het filmpje: de oorlog in 7 minuten https://www.youtube.com/watch?v=QI4QQ_6zqVU (opent in nieuw venster)

Na het bekijken van het filmpje kunnen de leerlingen, alleen of in een groepje, aan de slag met de vragen. Het zou mooi zijn als de vragen leiden tot discussie. U kunt ook een van de vragen uitkiezen en deze met de hele klas behandelen.

Verdieping

Geschatte tijd: 40 minuten

Tijdens de verdieping wordt ingegaan op de anti-joodse maatregelen van de Duitse bezetter en de gevolgen daarvan voor de joodse burgers (in Amsterdam). Ook worden er verbanden gelegd met de belevingswereld van de leerlingen en hun eigen leven.

Verwerking (eventueel in een volgende les)

Geschatte tijd: 15 minuten

Tijdens de verwerking gaan de leerlingen op onderzoek uit. In het werkboek zit een tijdlijn en op deze tijdlijn zijn een aantal belangrijke momenten weggelaten. Deze momenten gaan de leerlingen opzoeken, kort en bondig omschrijven en ze geven er een mini-expertpresentatie over van maximaal 2 minuten. Ze mogen in groepjes werken.

De andere leerlingen moeten tijdens deze minipresentaties de gegeven informatie noteren in hun eigen tijdlijn, zodat ze een zo compleet mogelijk beeld hebben voordat ze de tentoonstelling in gaan.

2. Bezoek tentoonstelling

Geschatte tijd: 60 minuten

In de tentoonstelling gaan de leerlingen zich verdiepen in het verhaal over het Bos. Dit doen ze aan de hand van vragen. Ze hebben daarbij hun mobiel nodig om het joodsmonument.nl en andere websites te raadplegen.

Verder krijgen leerlingen de opdracht om bij elk paneel het verhaal van één van de mannen in de tijdlijn te plaatsen.

De volgende informatie moeten ze opzoeken en in de tijdlijn plaatsen:

• Wanneer werd deze man tewerkgesteld in een werkkamp?
• Wanneer stopte zijn gedwongen tewerkstelling?
• Wat gebeurde er daarna met hem? ( deportatie, onderduiken, einde oorlog, etc.)

3. Podcast

Geschatte tijd: 60 minuten

Voorbereiding: De leerlingen downloaden de podcast voor vertrek op hun smartphone. Gebruik van een koptelefoon of oortjes tijdens de route is aan te raden.

De podcast met download-instructies vindt u hier.

De podcast volgt een route tussen de start bij De Boswinkel en eindpunt Boerderij Meerzicht.  Onderweg krijgen leerlingen duidelijke routeaanwijzingen.

Tijdens de podcast moeten de leerlingen in het Amsterdamse Bos op zoek naar zichtbare onderdelen in het landschap die herinneren aan, of al aanwezig waren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Denk bijvoorbeeld aan de Bosbaan, de markante bruggen, maar ook het weidelandschap rond boerderij Meerzicht of Nieuwe Meer. Van deze plekken maken de leerlingen foto’s met hun smartphone.

De leerlingen maken terug in de klas een digitale fotocollage van hun vondsten en plaatsen deze in het werkboekje.

Afsluiting

De afsluiting van de les vindt op school plaats. Dat is een mogelijkheid om elkaars werkboekje te bekijken, bijvoorbeeld op een digibord, en om te reflecteren op het lesprogramma.